Για τον Άλφρεντ Άντλερ

 

 

Ο Άλφρεντ Άντλερ (1870 -1937) ήταν αυστριακός ιατρός και ψυχολόγος, ιδρυτής της σχολής της ατομικής ψυχολογίας. Σε συνεργασία με τον Σίγκμουντ Φρόυντ και μία μικρή ομάδα συνεργατών του τελευταίου, ο Άντλερ ήταν μεταξύ των συνιδρυτών του ψυχοναλυτικού κινήματος. Μαθητής του Φρόυντ, εξέφρασε δικές του ανεξάρτητες απόψεις για το πρόβλημα των νευρώσεων. Έτσι, δέχτηκε μεν την άποψη ότι υπάρχουν ασυνείδητες δυνάμεις που συμμετέχουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας γενικά του ατόμου, απέρριψε όμως τις απόψεις του δασκάλου του σχετικά με το περιεχόμενο του ασυνείδητου και την παντοδυναμία της libido.

Ο Άντλερ διαφωνούσε με τον Φρόυντ σε δύο σημεία : Πρώτον, θεωρούσε σημαντικό το ρόλο της επιθετικότητας και των κοινωνικών παραγόντων στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Δεύτερον, αμφισβήτησε τη γενετήσια ορμή ως πρωταρχικό κίνητρο δραστηριότητας. Πριν ακόμα συναντήσει τον Φρόυντ,  ο  Άντλερ είχε υποστηρίξει δύο βασικές θέσεις: 1. κάθε άτομο διαμορφώνεται μέσα από το κοινωνικό του περιβάλλον 2. η ψυχή και το σώμα βρίσκονται σε απόλυτη αλληλεξάρτηση, αλληλοσυμπληρώνονται και ολοκληρώνονται μέσα στο αδιαίρετο άτομο.

Ατομική Ψυχολογία

Η θεωρία ανάλυσης της προσωπικότητας και η μέθοδος ψυχοθεραπείας που ανέπτυξε ο Άντλερ, ονομάστηκε ατομική ψυχολογία, γιατί θέλει να τονίσει τη σημασία της προσωπικότητας. Μελετά το άτομο, δηλαδή αυτό που δε διαιρείται, δεν τέμνεται. Θεωρεί το άτομο ως ένα ενιαίο σύνολο, στο οποίο ολοκληρώνονται οι σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές διαδικασίες. Στην ανάπτυξη της θεωρίας της Ατομικής Ψυχολογίας συνέβαλαν οι: Seneca, Ηράκλειτος, Ιπποκράτης, Γαληνός, Pestalozzi, Kant, Nietzsche, Marx, Dilthey, Spranger, Vaihinger, Bergson, James, Dewey.

Βασικοί Άξονες:

1. Κοινωνικές ορμές: Η ανθρώπινη συμπεριφορά υποκινείται κύρια από κοινωνικές ορμές. Το άτομο χρησιμοποιεί κληρονομικότητα και περιβάλλον στη διαμόρφωση και εκδήλωση της συμπεριφοράς του.

2. Δημιουργικός εαυτός: Αποτελεί ένα ιδιαίτερο, εξατομικευμένο-υποκειμενικό σύστημα, που επεξεργάζεται και ερμηνεύει τις εμπειρίες του οργανισμού και αναζητεί νέες εμπειρίες, ικανές να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση του στυλ ζωής που θα επιλέξει το άτομο.

3. Μοναδικότητα της προσωπικότητας του ατόμου: Αναφέρεται σε έναν ατομικό, μοναδικό σχηματισμό – διαμόρφωση των κινήτρων, χαρακτηριστικών, ενδιαφερόντων και αξιών του ατόμου και στην προετοιμασία του για δράση, που αντικατοπτρίζει το δικό του, μοναδικό, διακριτικό στυλ ζωής.

4. Ψυχολογία προσανατολισμένη στο Εγώ: Τοποθέτηση της συνείδησης στο κέντρο της προσωπικότητας του ατόμου (στην κλασσική ψυχαναλυτική σκέψη κυριαρχούσε το ασυνείδητο). Ο άνθρωπος έχει συνείδηση των λόγων της συμπεριφοράς του, των σημείων στα οποία είναι κατώτερος, και των στόχων για τους οποίους μάχεται στη ζωή του, και είναι ικανός να σχεδιάζει και να καθοδηγεί τις πράξεις του, έχοντας συνείδηση του νοήματός τους για την αυτοπραγμάτωσή του.

Οι θέσεις του θα μπορούσαν να συνοψιστούν σχηματικά στα εξής :

Στον άνθρωπο υπάρχει η έμφυτη τάση για επιβολή. Η τάση αυτή προσκρούει στην αδυναμία του ατόμου, την οποία συναισθάνεται αλλά και αντιλαμβάνεται από τις καθημερινές του εμπειρίες. Έτσι , παράλληλα με την τάση για επιβολή , αναπτύσσεται στην περιοχή του ασυνείδητου ένα συναίσθημα μειονεξίας, που είναι ιδιαίτερα έντονο σε άτομα με σωματικά ή άλλα ελαττώματα. Το συναίσθημα μειονεξίας προκαλεί μία σειρά ασυνείδητων ενεργειών, που αποσκοπούν στην ανάπτυξη της προσωπικότητας με τέτοιο τρόπο, ώστε να καλυφθούν οι υπάρχουσες πραγματικές ή φανταστικές αδυναμίες. Η προσπάθεια αυτή ονομάζεται τάση για αναπλήρωση. Έτσι, κατά την Ατομική ψυχολογία, η ψυχική εξέλιξη του ατόμου ρυθμίζεται από τη διπλή αυτή ενέργεια, από τα συναισθήματα δηλαδή μειονεξίας και από την τάση για αναπλήρωση. Η όλη διαδικασία θα μπορούσε να θεωρηθεί ασυνείδητα αντίδραση του ατόμου στην ανησυχία του ότι ενδέχεται να υποστεί μείωση η προσωπική του αξία.

Το συναίσθημα μειονεξίας και η τάση για αναπλήρωση ρυθμίζουν την εκάστοτε συμπεριφορά του ατόμου. Το άτομο γνωρίζοντας ενδόμυχα τις αδυναμίες του, υιοθετεί ανάλογο τρόπο συμπεριφοράς, που αποβλέπει στην κάλυψη των μειονεκτημάτων και στην ικανοποίηση της τάσεως για επιβολή. Ο αγώνας αυτός για υπεροχή, «ο πόθος της εξουσίας» είναι τόσο πιο έντονος, όσο πιο πολύ αισθάνεται το άτομο κατώτερο. Με αυτό τον τρόπο θέλει το άτομο να φανεί ανώτερο στην ίδια του την αδυναμία.

Αιτίες που προκαλούν το αίσθημα αυτής της κατωτερότητας είναι: α) σωματικές ατέλειες, β) υπερβολική τρυφερότητα από τους άλλους και γ) αδιαφορία στην παιδική του ηλικία.

Το 1945 ο Άντλερ εισάγει την τυπολογία του (τύποι προσωπικότητας). Ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπίσει το άτομο μία κατάσταση κατωτερότητας και η επιτυχία ή η αποτυχία να βγει από την κατάσταση αυτή δημιουργεί και τον ιδιαίτερο τύπο κάθε ατόμου:

Κυριαρχικός τύπος: Εμφανίζει μεγάλο βαθμό δραστηριότητας για την επίτευξη του στόχου του, παρουσιάζει, όμως, έλλειψη του αισθήματος κοινωνικότητας, γεγονός που τον κάνει να φέρεται με έναν αντικοινωνικό τρόπο. Ισοδύναμο του χολερικού τύπου (του Ιπποκράτη).

Δεκτικός τύπος: Παρουσιάζει έλλειψη, της δραστηριότητας και του αισθήματος κοινωνικότητας, δηλαδή του πραγματικού ενδιαφέροντος για τους άλλους, ενώ αναμένει από τους άλλους να ενδιαφέρονται γι΄ αυτόν. Είναι αυτός που έχει χάσει την ανεξαρτησία του, δεν ξέρει πως μπορεί να κάνει ο ίδιος πράγματα για τον εαυτό του, και, όταν έρχεται αντιμέτωπος με κάποια δυσκολία, συνεχώς απαιτεί από τους άλλους. Ισοδύναμο του φλεγματικού τύπου (του Ιπποκράτη).

Αποφευκτικός τύπος: Είναι εκείνος που, αντί να αγωνίζεται για την επιτυχία και την ανωτερότητα, χαρακτηρίζεται από μια συμπεριφορά αναποφασιστικότητας. Η δραστηριότητα, η ενεργητικότητά του και το αίσθημα κοινωνικότητας είναι σε χαμηλό βαθμό. Ανέπτυξε αυτόν τον τύπο προσωπικότητας, ως αποτέλεσμα της ψυχρότητας που ένιωσε, κάποια στιγμή, να υπάρχει στην κοινωνία, στοιχείο που αναμένει πως θα υπάρχει πάντα. Γι΄ αυτό στόχος του είναι να αποδράσει και να διατηρήσει μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους. Ισοδύναμο του μελαγχολικού τύπου (του Ιπποκράτη).

Κοινωνικά χρήσιμος τύπος: Χαρακτηρίζεται από δραστηριότητα και ενεργητικότητα, στοιχεία που βρίσκονται σε αρμονία με τις ανάγκες των άλλων και είναι θετικά – ευεργετικά γι΄ αυτούς. Ισοδύναμο του εύθυμου τύπου (του Ιπποκράτη).

Η ερμηνεία που δίνει η θεωρία για την ψυχοπαθολογία – Η νεύρωση οφείλεται στην υπεραντιστάθμιση που δημιουργείται, όταν το άτομο δεν μπορέσει να ελευθερώσει τον εαυτό του από το σύμπλεγμα κατωτερότητας. – Οι ψυχώσεις συνίστανται από την αλληλεπίδραση σωματικών και ψυχολογικών αιτιολογικών συντελεστών.

Η Αντλεριανή ψυχοθεραπεία

Ο Adler άρχισε να ασκεί την ψυχοθεραπεία την εποχή του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Βασικός θεραπευτικός στόχος είναι η θεραπεία της νεύρωσης, η οποία περιλαμβάνει τις ακόλουθες φάσεις: – Της αποκατάστασης της επικοινωνίας του θεραπευτή με το θεραπευόμενο (επαφή ανθρώπου με άνθρωπο) – Της διερεύνησης και κατανόησης του σχεδίου ζωής του ατόμου (οικογενειακός αστερισμός, σωματικές και πνευματικές μειονεξίες, κλπ.) – Της αποδυνάμωσης του αισθήματος κατωτερότητας – Της αντικατάστασης του παλιού με ένα νέο, περισσότερο προσαρμοστικό για το άτομο, σχέδιο ζωής.